ال نینو چگونه به ایران می رسد؟ - اخبار ورزش ها

به گزارش اخبار ورزش ها، معاون آموزش جمعیت هلال احمر خوزستان جزئیاتی از ال نینو و تاثیر آن بر تعدد سوانح طبیعی به خصوص سیل های خارج از فصل و خشکسالی ارائه کرد.

به گزارش مهر، ال نینو یک تغییر یا آشفتگی سیستم جو و اقیانوس در حوزه استوایی یا حاره ای اقیانوس آرام است. ال نینو چگونه به ایران می رسد و چگونه بر تعدد سوانح طبیعی به خصوص سیل های خارج از فصل و خشکسالی اثر می گذارد؟ آیا ال نینو بحران در هم تنیدگی سوانح را تشدید می نماید؟ جمعیت هلال احمر برای پیشگیری چه می تواند بکند؟

یادداشت مجتبی طحان، معاون آموزش جمعیت هلال احمر خوزستان که در زیر آمده است؛ شناختی به خواننده می دهد تا به پاسخ این سوالات نزدیک شود.

رویدادهای مهم دهه های اخیر جهان از نظر سیاسی، مالی، اجتماعی، جغرافیایی و انسانی نشان می دهد که جوامع بشری پیوسته دستخوش حوادث طبیعی یا تمایلات مخرب انسان ها که باعث بروز بحران های گوناگون می شود، بوده است. روزی نیست که اخبار مربوط به بحران های کوچک و بزرگ که در گوشه و کنار جهان رخ می دهد، در وسایل ارتباط جمعی منعکس نشود؛ این بحران ها ممکن است تا آنجا پیش برود که اعتبار و منافع داخلی و خارجی جوامع و کشورها را مورد تهدید قرار دهد.

با توجه به رشد سریع تغییرات اقلیمی در سال های اخیر که سبب بروز حوادث و بلایای مختلفی از جمله سیل، خشکسالی، ریزگردها و ذرات معلق، آتش سوزی های گسترده، برف و کولاک شدید، گرمای طاقت فرسا و موراد دیگر شده است، زنگ خطر را برای کشورهای سراسر گیتی و جوامع مختلف به صدا درآورده و در این میان، برخی از کشورهای پیشرفته نیز در مواجهه با این حوادث، فعالیت های تأثیرگزاری را انجام داده اند.

ال نینو که این روزها به دوباره به بحث داغی در بین مردم، رسانه ها و دستگاه های مختلف بدل شده است، یکی از پدیده های خاص و شگفت کره زمین می باشد که تحقیقات مختلفی بر روی آن انجام شده است.

در واقع ال نینو یک تغییر یا آشفتگی سیستم جو و اقیانوس در در حوزه استوایی یا حاره ای اقیانوس آرام است که بیشتر در سواحل غربی آمریکای جنوبی و نزدیک به خط استوا اتفاق می افتد. این آشفتگی یا تغییر می تواند تأثیرات بسیار زیادی بر حیات موجودات زنده در زیست بوم های خشکی و آبی داشته باشد. این اثرات می تواند شامل مرگ صدها هزار مرغ دریایی به علت کم شدن ماهی های کولی که این ماهی ها نیز به علت گرم شدن آب سواحل غربی آمریکا و کم شدن مواد غذایی، از بین می روند در آلاسکا، حریق جنگل ها در اندونزی و استرالیا، کاهش صید آبزیان و طغیان رودخانه ها خصوصاً در پرو و اکوادور باشد.

به عنوان مثال تأثیر ال نینو در کالیفرنیای جنوبی و مکزیکو به شکل افزایش طوفان ها و بارندگی های شدید ردیابی شده است، در حالی که شمال استرالیا آب و هوایی خشک و کم باران را تجربه می نماید. دست کم در عرض های پایین جغرافیایی عمده آنچه که تغییر اقلیم انگاشته می شود، به واقع همان تأثیر پدیده ال نینیو است. مستندات نشان می دهد که در پنجاه سال گذشته بسامد وقوع خشکسالی در جهان کاملاً با وقوع ال نینو منطبق است. شاید حتی بتوان بخش قابل توجهی از خشکسالی های اخیر خاورمیانه را به ال نینو نسبت داد.

نشانه های آشکاری می گویند که افزایش 22 درصدی منطقه ها فوق خشک جهان که در قرن بیستم اتفاق افتاده، عمدتاً تحت تأثیر فعالیت ال نینیو در دهه هشتاد بوده است. تحقیق دیگری می گوید که دو منشأ عمده، باعث بارندگی در خاورمیانه، غرب اقیانوس هند و شرق دریای سرخ است و این دو منبع مهم به شدت تحت تأثیر ال نینیو قرار دارند. مطالعات انجام شده نشان داده است که اثر ال نینو در ایران نیز محسوس است به این معنی که در سال بعد از ال نینو، سراسر ایران به جز برخی از منطقه ها کشور، میانگینِ دمای بالاتر از میانگین 30 ساله و بارندگی کمتر از میانگین 35 ساله داشته است.

ال نینو را نباید به صورت یک اتفاق ساده دانست، بلکه زنجیره ای از اتفاقات و وقایع مرتبط به هم است که از اقیانوس آرام شروع و اثرات مستقیم آن عمدتاً در اطراف خط استوا و کشورهای منطقه استوا (مانند شیلی، مکزیک، آرژانتین، اندونزی، مالزی، گینه، جنوب هند و …) مشاهده می شود، اما اثرات غیر مستقیم یا جانبی آن بر تمام جهان از جمله کشور ما ایران هم محسوس است.

در واقع اثرات این پدیده شامل تأثیرات اجتماعی، مالی و زیست محیطی می باشد که خود این اثرات با توجه به شدت و استمرار بصورت ضعیف، میانه و قوی دسته بندی می گردند. بطور مثال ال نینوی سال 1997-98 باعث مرگ 23000 نفر شد.

نگاهی متفاوت

فارغ از اینکه پدیده ال نینو باعث بروز تغییرات متفاوت اقلیمی و به ویژه سرمای شدید در جهان و به تبع آن در کشور ما ایران شود، بروز و یا عدم حدوث آن، توجه ما را به مفاهیمی مهم و حیاتی جلب می نماید که در سطور زیر به بخشی از آن ها اشاره خواهد شد.

1- بروز پدیده ال نینو در جای خود باید به وسیله کارشناسان ذی ربط مورد مداقه و آنالیز قرار گرفته و با یک رویکرد علمی، جوانب آن سنجیده شده و به عنوان یک هشدار به مردم اطلاع رسانی شود. حتی این پدیده خاص می تواند برای جوامع بشری به عنوان یک تهدید و البته یک فرصت نیز قلمداد شده و به دستیابی انسان به آمادگی حداکثری یاری شایانی کند.

2- اگر به پدیده ال نینو به عنوان یک مخاطره بحران ساز بنگریم، چند مفهوم بسیار مهم و اساسی نمایان شده و مورد توجه متخصصان حوزه مدیریت بحران قرار می گیرد. همانگونه که می دانیم مدیریت بحران مجموعه ای از مفاهیم نظری و تدابیر عملی در ابعاد سیاستگذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی و کنترل جهت مقابله با بلایا در مراحل قبل، هنگام و بعد از وقوع حوادث می باشد که مهترین هدف آن، کسب اطمینان از آن است که بحران ها کمترین اثرات و پیامدهای زیانبار جانی، مالی و زیست محیطی را به بار آورند.

3- یکی از مفاهیم فوق العاده مهم و تخصصی در مراحل ابتدایی مدیریت بحران، مدیریت خطرپذیری است که خود از دو جز تحلیل مخاطرات و تحلیل آسیب پذیری تشکیل شده است. مخاطرات در واقع عوامل تهدید کننده یک جامعه یا سازمان محسوب می شوند. برای مثال یک اگر به ال نینو به تنهایی نگاه شود، یک پدیده آب و هوایی است در حالی که می تواند با ایجاد تغییرات شدید اقلیمی در منطقه ها مختلف جهان، یک عامل خطرآفرین محسوب شود. بعلاوه برای تحلیل آسیب پذیری دو جز قابلیت آسیب (مجاورت با یک گسل) و تاب آوری (مقاومت ساختمان ها در برابر زلزله) مورد آنالیز قرار می گیرد.

4- یکی از مهمترین اهداف مدیریت بحران، پیشگیری و کاهش اثرات مخرب بلایا است که شاید علت اصلی نگارش این مطلب باشد. پیشگیری به عنوان یک هدف بزرگ حاصل تشریک مساعی مردم و مسئولان است که می تواند موجبات کاهش حداکثری آثار بلایا را در پیش داشته باشد. پیشگیری اینگونه تعریف می شود: مجموعه عملیاتی که با هدف کاهش پایدار خطر در مواجهه با مخاطرات و یا به منظور کاهش احتمال وقوع خطر و عوارض ناشی از آن صورت می گیرد. اقدامات پیشگیرانه از یک منظر به دو دسته اقدامات ایستا و اقدامات پویا تقسیم می شود. اقدامات ایستا شامل تدوین، اجرا، توسعه و بکارگیری مقررات و قوانین در ساخت و ساز بناها، کاربری صحیح اراضی، منطقه بندی و استفاده از تکنیک های مورد استفاده در برنامه ریزی شهری است که که آسیب پذیری را کاهش می دهند. اقدامات ایستا در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه با هم متفاوتند. این امر ناشی از تفاوت در شرایط اجتماعی و مالی آنهاست. کشورهای پیشرفته در انجام برنامه ریزی کاهش اثرات بلایا پیشتاز بوده و بر اساس مطالعات انجام شده در چارچوب سیستم های اجتماعی و مالی حاکم بر جامعه خود، به شاخص های مناسب دست یافته اند. اما کشورهای در حال توسعه بدون انجام تحلیل شرایط موجود، سعی در به کارگیری روش ها و تکنیک های مورد استفاده در کشورهای پیشرفته داشته اند.

از این رو، اقدامات ایستا در این کشورها عملاً تأثیر کمی بر کاهش اثرات مخرب بلایا داشته است. اقدامات پویا، اقداماتی همانند آموزش همگانی، تدوین برنامه هایی برای بهبود کیفیت منازل مسکونی، انتقال صنایع از نقاط آسیب پذیر و استقرار آن ها در مکان های امن، تنوع بخشیدن به فعالیت های مالی برای ایجاد پتانسیل جایگزین و… را شامل می شوند. البته اقدامات پویا مستقل از اقدامات ایستا نیز می تواند به اجرا گذاشته شود. این در حالی است که اقدامات ایستا بدون انجام اقدامات پویا، قابل اجرا نیست. برخی از اقدامات پویا ضروری است در قالب برنامه ریزی های فرهنگی و اجتماعی به جامعه ارائه شوند.

5- یکی از مراحل مهم چرخه مدیریت بحران، مرحله آمادگی محسوب می شود که خود شامل مراحلی از قبیل برنامه ریزی، سازماندهی، آموزش، تجهیزات و امکانات، تمرین و مانور، ارزیابی و بازنگری است. در این مرحله اقدامات لازم برای مواجهه با بلایای قریب الوقوع در یک جامعه صورت می گیرد. مهمترین اقدامی که در این مرحله انجام می شود برنامه ریزی است. برنامه ریزی نحوه پاسخگویی به بلایا یعنی چگونگی اقدامات لازم به هنگام وقوع یک بلا یا یک موقعیت اضطراری و مجموعه کارهایی که ضروری است انجام گیرد را مشخص می نماید. نکته حائز اهمیت این است که فعالیت های این مرحله به حفظ جان انسان ها و به حداقل رساندن آسیب های وارده یاری خواهد نمود.

6- با توجه به نکاتی که گفته شد، یکی از دلایل مهم تلفات و صدمات پایین در کشورهای پیشرفته، توجه به مراحل پیشگیری و آمادگی در مواجهه با بحران هاست که کشور ما در رسیدن به نقطه مطلوب، فاصله زیادی دارد و به رغم کوشش های انجام شده در بخش نظری مدیریت بحران، در عرصه عمل برای دستیابی به اهداف استراتژیک احتیاجمند نگاه ویژه و مسئولانه آحاد مردم و البته مسئولان و متولیان امور هستیم.

7- احتیاج به هماهنگی و تمرین ستادی دستگاه های مرتبط و درگیر در مدیریت بحران به ویژه در مرحله پاسخ به عنوان یک اصل مهم و اساسی محسوب می شود که علاوه بر برنامه های مشخص و عادی، می بایست با سرعت و دقت بیشتر و با نظارت مدیران بحران استان ها تا قبل از فرارسیدن فصل سرما در دستور کار قرار گیرد. چرا که در حوادث گوناگون عدم هماهنگی عملیاتی به کرات مشاهده شده و سبب بروز مسائل فراوانی شده که برخی از آنها غیر قابل جبران بوده اند. مانورهای توجیهی، دورمیزی، محدود، عملکردی و تمام عیار، تمرین های ذهنی و عملیاتی، تدوین و بازخوانی مجدد وظایف اعضای کارگروه مدیریت بحران در مواجهه با تبعات پدیده ال نینو علاوه بر ایجاد آمادگی، تعامل و همدلی در کارگروه های تخصصی مدیریت بحران می تواند به عنوان یک سیاست مهم کاری، سرلوحه انجام فعالیت ها قرار گیرد. بعلاوه نشست های مشترک کارگروه های تخصصی و مانورهای آموزشی با هدف تبیین مجدد وظایف اعضا با توجه به احتیاجسنجی تازه می تواند بر اثرگذاری عملیات پاسخگویی و عدم تداخل وظایف ذاتی یاری شایانی نماید.

8- شناسایی نقاط ضعف و قوت دستگاه های درگیر در حوادث به وسیله بازرسان و ناظران درون و برون دستگاهی به عنوان گامی سرنوشت ساز به شمار می آید. اگر این نظارت و آنالیز به دور از حاشیه و سوگیری باشد، می تواند باعث ارتقای توان امدادی و پاسخگویی اضطراری دستگاه ها و پرکردن خلاء موجود در ارائه خدمات به آسیب دیدگان احتمالی شود. ارزیابی و آنالیز حضور اعضای کارگروه بحران در حوادث گذشته، بهره گیری از توان مشاوران مدیریت بحران، کوشش در جهت برطرف نواقص و کاستی های موجود نیز می تواند به سربلندی کشور در برابر پدیده ال نینو و تبعات احتمالی آن به شدت یاری کند.

9- یکی از مهمترین کارها که از مراحل آمادگی و پیشگیری شروع و شاید بتوان گفت که پایانی ندارد، آموزش همگانی است. مشارکت مردم در مشخص سرنوشت خود، به عنوان یک اصل فناناپذیر شناخته شده و در طول تاریخ بارها برکات آن را مشاهده نموده ایم. استفاده از ظرفیت رسانه ها و پایگاه های اجتماعی و حتی شیوه های سنتی می تواند به مدد آموزش همگانی، موجب کاهش آثار منفی پدیده ال نینو شود. البته می بایست برنامه ریزی سریع برای این امر مهم صورت پذیرد. نقش سازنده و حیاتی سازمان های مردم نهاد، مدارس و دانشگاه ها در انتقال مفاهیم مرتبط نیز نباید فراموش شود.

10- در راستای ایجاد آمادگی در برابر مسائل احتمالی این پدیده اقلیمی، موارد متعددی وجود دارد که از آن جمله می توان به ایجاد شناخت و آمادگی عملیاتی در نیروهای امدادی در مواجهه با این پدیده خاص، استفاده مطلوب از سیستم مدیریت جغرافیای شهری(GIS)، برنامه ریزی برای استفاده از توان بخش خصوصی و مشارکت در مراحل چهارگانه مدیریت بحران، ذخیره سازی اقلام زیستی و معیشتی مانند خوراک، پوشاک، دارو و غذا و سایر اقلام ضروری در انبارهای متعدد و مختلف، ذخیره سازی سوخت برای ژنراتورها، موتورهای برق، ماشین آلات امدادی و …، پیش بینی وسایل گرما زا با سوختهای متفاوت، آنالیز و برطرف کمبودهای مراکز و پایگاه های امدادی دستگاه های درگیر از قبیل اورژانس، هلال احمر و راهداری، بازرسی شرکت های گاز، برق، مخابرات، آب و فاضلاب شهری و روستایی و سایر دستگاه های ذی ربط از تأسیسات و زیرساخت های موجود به منظور برطرف نواقص و جلوگیری از اختلال در ارائه خدمات رسانی، ایجاد مسیرهای جایگزین و شناسایی معبرهای مورد احتیاج در مواقع لزوم برای امداد رسانی و موارد دیگر اشاره نمود.

مواردی که در این مجال ذکر شد، با استفاده از تجربه های انسان های فرهیخته ایست که در کوران حوادث متعدد بین المللی، ملی و منطقه ای به دست آمده اند. اگر بپذیریم که گذشته، چراغ راه آینده است، باید از تجربه های گرانب های بحران های گذشته، درس های فراوانی فراگرفت و در عمل آنها را پیاده کرد. در این میان از نقش مؤثر فرهنگ سازی نیز نباید غافل بود که تفاوت کشورهای پیشرفته با سایر کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه نیافته در نوع نگرشی است که به حوادث داشته و دارند و رمز موفقیت در کاهش آثار مخرب بلایا نیز به همین مقوله بر می شود.